Gần một thập kỷ sau cuộc khủng hoảng giá lương thực toàn cầu, các nước sản xuất gạo hàng đầu châu Á đang phải trải qua đợt hạn hán nghiêm trọng gây nguy cơ làm giảm sản lượng khiến hơn một nửa dân số thế giới phải tăng chi phí cho loại lương thực thiết yếu nhất.
Sản lượng gạo thế giới năm nay dự báo sẽ giảm lần đầu tiên kể từ 2010, nguyên nhân là do thiếu mưa bởi El Nino tại vựa lúa của thế giới.
Nắng nóng đang lan rộng tại nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới – Ấn Độ, trong khi nước xuất khẩu lớn thứ 2 là Thái Lan cũng đang chịu cảnh khô hạn. Việt Nam – nước xuất khẩu lớn thứ 3 thế giới – cũng đang bị hạn hán trầm trọng ở khu vực vựa lúa Đồng bằng sông Cửu Long.
Ba quốc gia này đóng góp trên 60% tổng thương mại gạo toàn cầu khoảng 43 triệu tấn.
“Hiện chúng ta chưa thấy giá gạo có phản ứng mạnh với thời tiết khô và nóng, bởi Ấn Độ và Thái Lan còn nhiều gạo tồn trữ. Tuy nhiên điều đó sẽ không thể kéo dài,” nhà kinh tế James Fell của Hội đồng Ngũ cốc Quốc tế (IGC) cho biết.
Tính toán của Reuters dựa trên số liệu của Bộ Nông nghiệp Mỹ cho thấy tồn trữ gạo ở 3 nước xuất khẩu lớn nhất thế giới sẽ giảm khoảng 1/3 vào cuối năm 2016, xuống 19 triệu tấn, mức giảm mạnh nhất kể từ 2003.
Sự sụt giảm mạnh nguồn cung có thể sẽ vô cùng nhạy cảm. Năm 2008, sản lượng gạo châu Á giảm do El Nino đã khiến Ấn Độ phải cấm xuất khẩu gạo, đẩy giá loại lương thực này tăng vọt và gây bạo loạn ở Haiti và buộc những quốc gia nhập khẩu lớn như Philippines phải đưa ra những biện pháp mạnh mẽ để ổn định thị trường, giữ vững trật tự an ninh xã hội. Manila khi đó đã phải áp đặt những biện pháp chống tích trữ gạo, lệnh cho quân đội giám sát việc bán gạo trợ giá và yêu cầu các chuỗi cửa hàng ăn nhanh phải phục vụ khách hàng kể cả khi họ chỉ muốn mua nửa suất ăn, đồng thời thúc giục Việt Nam và những nước xuất khẩu khác hãy tăng cường bán gạo ra.
Thế giới đã trải qua nhiều cuộc khủng hoảng lương thực trong thập kỷ qua liên quan đến các loại ngũ cốc, mà lý do đều bởi thời tiết bất lợi.
Giá gạo Thái Lan đã từng vọt lên mức cao kỷ lục lịch sử 1.000 USD/tấn vào năm 2008. Giá gạo tăng cao dẫn tới nhu cầu các ngũ cốc khác cũng tăng để thay thế gạo, như lúa mì – thường được sử dụng sản xuất mì ăn liền ở châu Á, và đậu tương hay ngô – được sử dụng làm lương thực hoặc thức ăn chăn nuôi.
Giá gạo hiện tại còn thấp hơn nhiều so với mức đỉnh cao hồi năm 2008, vốn ở mức khoảng 389,50 USD/tấn vào đầu tháng 5/2016. Tuy nhiên, mức giá này cao nhất kể từ tháng 7 năm ngoái, và đã tăng 13% so với mức thấp nhất trong vòng 8 năm là 344 USD/tấn hồi tháng 9/2015.
Sản lượng gạo thế giới giảm lần đầu tiên trong vòng 6 năm
Chuyên gia Bruce Tolentino thuộc Viện Nghiên cứu Gạo Quốc tế (IRRI) lo ngại rằng sản lượng gạo châu Á sẽ bị tổn thất nặng nề. “Giá gạo lúc này nhìn chung vẫn ổn định. Tuy nhiên giá đang có xu hướng tăng lên, mà lý do bởi thảm hoạ thiên nhiên ở những nước sản xuất lớn”.
Tại Ấn Độ, mặc dù sản lượng gạo năm 2015 nhìn chung ổn định, nhưng nắng nóng cực mạnh đang đe doạ vụ lúa thứ 2 ở các khu vực miền đông nước này.
Các thương gia dự báo giá gạo sẽ tiếp tục tăng vào tháng 6 tới bởi vụ lúa chính sắp tới của Ấn Độ phải chờ đến tháng 9, còn vụ lúa chính của Thái Lan chỉ được thu hoạch vào cuối năm.
IGC dự báo sản lượng gạo thế giới năm 2016 sẽ ở mức 473 triệu tấn, giảm so với 479 triệu tấn năm 2015 và là lần giảm đầu tiên trong vòng 6 năm.
Sản lượng vụ chính của Thái Lan năm vừa qua chỉ bằng một nửa so với giai đoạn sản xuất đỉnh cao cách đây mấy năm, và USDA dự báo sản lượng sẽ giảm trên 1/5 trong năm nay, xuống 15,8 triệu tấn. Chính phủ đã kêu gọi nông dân không trồng lúa vụ Hè Thu bởi các hồ chứa còn rất ít nước sau 2 năm hạn hán liên tiếp.
Tại Việt Nam, theo thông tin từ Chính phủ, sản lượng có thể giảm 1,5% trong năm nay xuống 44,5 triệu tấn, trong khi xuất khẩu có thể đạt 8,7 triệu tấn. Khoảng 240.000 ha lúa ở khu vực miền Trung và ĐBSCL đã bị hỏng do hạn hán và nhiễm mặn.
Reuters dẫn lời một thương gia Singapore cho rằng sản lượng vụ Đông Xuân vừa qua của Việt Nam ước giảm khoảng 5-6% so với cùng vụ năm ngoái.
Một số nước châu Á đang cố gắng tăng nhập khẩu.
Indonesia dự kiến sẽ tăng 60% khối lượng gạo nhập khẩu trong năm 2016 so với vài năm trước, lên 2 triệu tấn.
Trung Quốc, nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới với khoảng 5 triệu tấn mỗi năm, dự kiến sẽ tiếp tục mua với tốc độ này. IGC dự báo năm 2016 sẽ là năm thứ 3 liên tiếp sản lượng của Trung Quốc thiếu hụt so với tiêu thụ.
Lượng dự trữ của Philippines tính tới tháng 3 vừa qua ở mức thấp nhất kể từ tháng 10 năm ngoái mặc dù đã nhập khẩu 750.000 tấn và cơ quan lương thực quốc gia (NFA) đang lên kế hoạch mua thêm 500.000 tấn.
“Mặc dù El Nino đang yếu dần, nhưng vẫn có nguy cơ giá lương thực tăng cao vào đầu mùa hè,” Bộ trưởng Kế hoạch Kinh tế Philippines Emmanuel Esguerra cho biết.
Nguồn: Vân Chi/CafeF