Những kết quả đạt được sẽ là tiền đề vững chắc để cả hệ thống chính trị đẩy mạnh công tác này trong thời gian tới.

Quyết định số 217-QĐ/TW về việc ban hành “Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội” và Quyết định số 218-QĐ/TW “Quy định về việc MTTQ Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và Nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền” năm 2013 ban hành nhằm triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X của Đảng.

Theo đồng chí Trương Thị Mai, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Dân vận Trung ương, việc ban hành 2 Quyết định này vừa là yêu cầu của Đảng, vừa là nguyện vọng của Nhân dân, các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị nhằm phát huy vai trò, trách nhiệm của MTTQ Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội, Nhân dân trong việc tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, phát huy dân chủ xã hội. Hơn ba năm qua, kể từ khi có các Quyết định này, chủ trương của Đảng về giám sát, phản biện xã hội kể từ Đại hội X của Đảng đã được hiện thực hóa, hoạt động giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội được triển khai cụ thể, từng bước mang lại hiệu quả rõ rệt, góp phần nâng cao vị thế, vai trò, quyền và trách nhiệm của MTTQ Việt Nam, của các đoàn thể chính trị - xã hội trong việc thực hiện chức năng đại diện cho lợi ích, nguyện vọng của Nhân dân.

Cụ thể, ở Trung ương, sau 3 năm triển khai, MTTQ phối hợp 10 Bộ, ngành triển khai chương trình giám sát ở các vấn đề, lĩnh vực có ý nghĩa cấp bách với toàn xã hội như: Chính sách với người có công; bảo vệ môi trường; thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội; thực hiện pháp luật về sản xuất và kinh doanh vật tư nông nghiệp… 63 tỉnh, thành phố đã tổ chức 721 cuộc giám sát, cấp huyện tổ chức 6.404 cuộc, cấp xã tổ chức 49.564 cuộc. Các hoạt động giám sát, phản biện xã hội và tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền của MTTQ Việt Nam đã góp phần làm sáng tỏ một cách khách quan những kết quả, hạn chế trong việc thực hiện chính sách, pháp luật của Chính phủ, chính quyền các địa phương, của các tổ chức, các doanh nghiệp, bệnh viện. Qua giám sát, kiến nghị những giải pháp nhằm thực hiện đúng, có hiệu quả hơn các chính sách, quy định pháp luật; góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của công dân, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, hạn chế vi phạm pháp luật. Nhiều kiến nghị sau giám sát đã được các cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm nghiêm túc tiếp thu và thực hiện.

Công tác phản biện xã hội mặc dù đã được thực hiện trên thực tế từ trước năm 2013 nhưng chỉ từ khi có Quyết định 217-QĐ/TW và Hiến pháp năm 2013, thì hoạt động này mới được triển khai thực chất, sâu rộng và hiệu quả hơn. 3 năm qua, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã tổ chức góp ý, phản biện xã hội đối với hàng chục dự thảo các văn bản quan trọng của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền khác. Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã tập trung vào hoạt động tập hợp, lấy ý kiến Nhân dân, góp ý, phản biện vào dự thảo Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã tổ chức một số hội nghị phản biện xã hội đối với Dự án Luật tín ngưỡng, tôn giáo; Dự án Luật về Hội; Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự… với quy mô đại biểu tham gia tương đối lớn và góp ý có chiều sâu.

Ở cấp tỉnh, MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đã tổ chức được 784 cuộc phản biện xã hội, cấp huyện, chủ trì phản biện xã hội được 4.043 cuộc, cấp xã chủ trì phản biện xã hội được 25.834 cuộc. Các hoạt động giám sát, phản biện xã hội và tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền của MTTQ Việt Nam đã góp phần làm sáng tỏ một cách khách quan những kết quả và hạn chế trong việc thực hiện chính sách, pháp luật của Chính phủ và chính quyền các địa phương, của các tổ chức, các doanh nghiệp, bệnh viện, các trường đại học, viện nghiên cứu, các ngân hàng; kiến nghị những giải pháp nhằm thực hiện đúng và có hiệu quả hơn các chính sách, quy định pháp luật; góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của công dân, tổ chức, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, hạn chế vi phạm pháp luật.

Đồng chí Trần Thanh Mẫn, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch – Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho biết, qua giám sát, phản biện xã hội, trên cơ sở nắm bắt được những yêu cầu của xã hội, những bức xúc và những vấn đề mà đông đảo Nhân dân quan tâm, Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp đã có nhiều kiến nghị, đề xuất quan trọng đối với các cơ quan Đảng, Nhà nước và các cơ quan chức năng ở các cấp trong việc hoàn thiện chính sách, pháp luật và tổ chức thực hiện. Các ý kiến, kiến nghị của Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã từng bước có phản hồi của các bộ, ngành được góp ý; được Nhân dân và cử tri cả nước hoan nghênh và đánh giá cao.

Phát biểu tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc sơ kết 3 năm thực hiện Quyết định số 217, 218 diễn ra mới đây, đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Bí thư Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh nêu rõ: “Nếu không có 3 năm với quyết tâm chính trị của Đảng, của Mặt trận và các tổ chức thành viên thì không có trên 56 nghìn cuộc giám sát với 56 nghìn bản kiến nghị gửi tới các cơ quan liên quan và tổ chức được giám sát. Đồng thời có hơn 3 vạn ý kiến phản biện của người dân gửi đến chính quyền các cấp, hơn 90 nghìn cuộc đối thoại giữa nhân dân với chính quyền các cấp thông qua vai trò của Mặt trận và các tổ chức thành viên. Với 178 ngàn lần tổ chức giám sát, phản biện, đối thoại trong 3 năm đã thể hiện tính xã hội và kết quả quan trọng đối với hoạt động của đất nước”.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc thực hiện Quyết định số 217, Quyết định số 218 của Bộ Chính trị, hệ thống MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội vẫn còn những hạn chế. Đó là hoạt động giám sát, phản biện xã hội và tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền trong thực tế nhìn chung vẫn chưa thực sự bài bản, công tác phối hợp chưa đồng bộ, chưa có cơ chế và quy trình thống nhất thể hiện quan hệ của 4 bên: Ủy ban MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên, các cơ quan quản lý nhà nước, đối tượng được giám sát và cấp ủy các cấp. Cùng với đó là nhận thức của một số cấp ủy Đảng về vị trí, vai trò của công tác giám sát và phản biện xã hội, về quyền, trách nhiệm của Mặt trận còn chưa đầy đủ và toàn diện. Còn có hiện tượng né tránh, ngại va chạm trong quá trình giám sát, phản biện xã hội và góp ý trong các cơ quan, tổ chức và đội ngũ cán bộ làm công tác Mặt trận…

MTTQ Việt Nam và các cơ quan liên quan giám sát việc chấp hành pháp luật tại Bệnh viện Việt – Pháp Hà Nội. (Ảnh:TH)

Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Quảng Bình Phạm Đức Thương cho biết, mặc dù Trung ương đã bước đầu thể chế hóa, ban hành nhiều văn bản thực hiện nhiệm vụ giám sát phản biện tuy nhiên các văn bản hướng dẫn chưa đồng bộ nên Mặt trận và các đoàn thể ở địa phương còn lúng túng trong việc thực hiện. Mặt khác, cán bộ Mặt trận các cấp nhất là cấp huyện, cấp xã năng lực còn yếu nên ảnh hưởng đến chất lượng giám sát. Sau giám sát, mặc dù Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội đã có kiến nghị cụ thể nhưng đơn vị địa phương được giám sát vẫn chưa tích cực giải quyết, trả lời kiến nghị. Việc thực hiện còn nặng về hình thức, cán bộ giám sát vẫn còn tâm lý ngại va chạm, nể nang không thẳng thắn nêu chính kiến của mình khi giám sát, còn có tâm lý đối phó của đơn vị được giám sát...

Để khắc phục những hạn chế này, tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc sơ kết 3 năm thực hiện Quyết định số 217, 218, nhiều đại biểu cho rằng Trung ương cần sớm có văn bản liên tịch giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Đoàn Chủ tịch Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam và Chính phủ về giám sát phản biện xã hội để làm rõ chế tài cho phù hợp để việc triển khai thực hiện giữa các địa phương được thống nhất, có hiệu quả. Bên cạnh đó, Trung ương cần tiếp tục tập huấn chuyên sâu cho cán bộ Mặt trận và đoàn thể trong lĩnh vực này, nâng cao việc phối hợp trong cung cấp thông tin giữa MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội với MTTQ tổ quốc các địa phương.

Từ thực tiễn của địa phương, Phó Bí thư thường trực Tỉnh ủy Quảng Ninh Đỗ Thị Hoàng chia sẻ, cần đảm bảo phát huy dân chủ, cũng như vai trò của MTTQ trong việc tập hợp các phát hiện trực tiếp của Nhân dân đối với việc thực hiện chủ trương đường lối, chính sách của Đảng. Bên cạnh đó cần có phương pháp, quy trình giám sát, quy trình tiếp nhận và xử lý thông tin để chấn chỉnh kịp thời những vi phạm tiêu cực được phát hiện và trách nhiệm giải trình của cấp ủy chính quyền. “Đề nghị điều chỉnh sửa đổi bổ sung quy chế giám sát, phản biện xã hội ban hành kèm theo Quyết định 217 theo hướng hợp nhất hai Quyết định 217 và 218 để mở rộng chủ thể và đảm bảo cơ chế chịu sự giám sát Nhân dân theo Hiến pháp 2013, theo đó điều chỉnh cả chủ thể, cách thức quy trình phạm vi giám sát, phản biện xã hội” - Phó Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh Đỗ Thị Hoàng kiến nghị.

Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Hà Nội Lê Thị Kim Oanh cho rằng, để thực hiện tốt nhiệm vụ phản biện xã hội mang tính hiệu quả thiết thực, trong thời gian tới, Trung ương xây dựng và sớm ban hành cơ chế, các quy định cụ thể để MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội thực hiện chức năng phản biện xã hội. Bên cạnh đó, cần quan tâm, tạo điều kiện về tổ chức, cán bộ đối với hệ thống MTTQ các cấp. MTTQ cần phải xây dựng lực lượng cán bộ và các chuyên gia có phẩm chất chính trị vững vàng, giỏi chuyên môn, hiểu biết pháp luật, có kinh nghiệm vận động quần chúng, đặc biệt có bản lĩnh vững vàng trong giám sát và phản biện xã hội. Đặc biệt, cần sớm ban hành Nghị quyết liên tịch về các hình thức giám sát, phản biện xã hội quy định tại Điều 27, Điều 34 của Luật MTTQ Việt Nam.

Đánh giá cao những kiến nghị của các địa phương, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân đề nghị Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam và Ban Dân vận Trung ương có văn bản phối hợp hướng dẫn việc Mặt trận và các tổ chức thành viên góp ý xây dựng Đảng, chính quyền. Từ hướng dẫn này, các cấp sẽ triển khai thực hiện đồng bộ. Đồng thời Ban Dân vận và MTTQ Việt Nam sẽ triển khai phối hợp giám sát các cá nhân, tổ chức Đảng, đảng viên. Qua thực tiễn giám sát, phản biện, Mặt trận sẽ lắng nghe ý kiến của người dân, trao đổi với chính quyền cấp uỷ để chọn vấn đề giám sát, phản biện để từ đó xác định được các vấn đề trọng tâm, tạo được sự đồng thuận, đồng tình trong các hoạt động này.