Khi mùa đông đến gần, giá dầu, khí đốt và than đá tăng vọt đã khiến các chính phủ trên khắp châu Á phải cố gắng kiềm chế một cuộc khủng hoảng năng lượng lớn. Các nhà cung cấp đã không thể theo kịp với nhu cầu điện tăng cao từ việc mở cửa trở lại của các nền kinh tế sau khi đóng cửa vì đại dịch. Giá dầu Mỹ vượt 80 USD/ thùng vào ngày 11/10 lần đầu tiên kể từ cuối năm 2014. Giá khí đốt tự nhiên kỳ hạn ổn định ở mức cao nhất kể từ tháng 12/2008, trong khi giá than tại Trung Quốc đạt mức cao kỷ lục vào ngày 12/10, tăng hơn 11% trong một phiên.

Nhà kinh tế trưởng Rajiv Biswas về khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại cơ quan nghiên cứu IHS Markit cho biết giá than nhiệt tăng mạnh đã tạo ra nhiều vấn đề đáng kể cho các nền kinh tế châu Á. Một số nhà máy điện ở Trung Quốc và Ấn Độ "phụ thuộc nhiều hơn vào than nhập khẩu vì lý do hậu cần, và dễ bị tổn thương hơn khi giá tăng mạnh". Cuộc khủng hoảng năng lượng của Trung Quốc đã buộc phải hạn chế sản xuất trên một số ngành công nghiệp như xi măng, thép và nhôm, khi các nhà sản xuất điện đột ngột cắt giảm nguồn cung điện - không đủ khả năng chi trả cho giá than đang leo thang. Ghee Peh, một nhà phân tích tài chính của Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích Tài chính cho biết thông thường, các nhà sản xuất sẽ tự mình chấp nhận mức giá cao hơn, nhưng năm nay, khi nó trở nên không có lãi, họ không có động lực để sản xuất nhiều điện hơn.

Việc mất điện đã khiến chính phủ Trung Quốc phải hành động và hôm 12/10 khi Bắc Kinh cho biết họ sẽ buộc người tiêu dùng công nghiệp và thương mại mua điện theo giá thị trường - cho phép các công ty điện lực chấp nhận việc tăng giá than. Khó khăn của Trung Quốc ngày càng trầm trọng hơn do lũ lụt đóng cửa hàng chục mỏ, cùng với các vấn đề về chuỗi cung ứng và việc Bắc Kinh tẩy chay nhập khẩu than từ Australia một cách không chính thức. Một phần của căng thẳng kéo dài với Canberra, lệnh cấm vận đã khiến nhập khẩu từ mức giảm từ 4,5 triệu tấn / tháng vào tháng 6 năm ngoái xuống gần như bằng không hiện nay. Than rất quan trọng đối với an ninh năng lượng của Trung Quốc. Nó hiện chiếm gần 60% năng lượng tiêu thụ của cả nước này. Mặc dù là nhà sản xuất than lớn nhất, cường quốc châu Á dựa vào nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu của mình. Theo một số nhà phân tích và thương nhân, lượng dự trữ thấp có thể khiến tiêu thụ điện công nghiệp của Trung Quốc giảm 12% trong quý IV.

Mặc dù là nhà sản xuất than lớn thứ hai thế giới, Ấn Độ cũng phải vật lộn với lượng dự trữ thấp do hậu quả của đại dịch. Tình trạng khan hiếm nguồn cung như vậy, chính phủ mới đây đã ra lệnh cho các nhà sản xuất điện tăng cường nhập khẩu. Theo dữ liệu của chính phủ về than tại các nhà máy nhiệt điện, 85% trong số 135 nhà máy điện do nhà nước liên bang giám sát phải đối mặt với tình trạng thiếu than "nghiêm trọng hoặc siêu tới hạn”. Ấn Độ cũng đã chứng kiến tình trạng mất điện, khiến Bộ trưởng Bộ than Pralhad Joshi trấn an rằng Công ty Than Ấn Độ do nhà nước điều hành, cung cấp 80% lượng than cho cả nước, có hơn ba tuần dự trữ than. Than chiếm gần 70% sản lượng điện của Ấn Độ, với khoảng 75% được khai thác trong nước từ trữ lượng lớn thứ tư thế giới. Indonesia - nhà xuất khẩu than nhiệt điện lớn nhất thế giới - là nước "thắng cuộc" trong cuộc khủng hoảng than ở châu Á. Nước này đã giúp lấp đầy khoảng trống do việc Trung Quốc tẩy chay than Úc. Indonesia cũng được hưởng lợi khi giúp giảm bớt nguồn cung than bị thắt chặt của Ấn Độ. Campuchia, giống như các quốc gia châu Á khác, đang có kế hoạch tăng tỷ trọng nhiệt điện than lên gần một nửa, lên 75% tổng nguồn cung điện sau năm 2030.

Trên thực tế, gần một nửa số nhà sản xuất than trên thế giới đang mở rộng sản xuất, theo Danh sách khai thác than toàn cầu (GCEL) mới nhất, một phân tích hàng năm của nhóm môi trường Đức Urgewald và các tổ chức khác thực hiện. Theo GCEL, công suất điện sản xuất bằng than trên toàn cầu đã tăng 157 gigawatt (GW) trong sáu năm qua. 480 GW nữa đang được triển khai, phần lớn ở châu Á.

Than tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong hỗn hợp năng lượng khi đối mặt với các cam kết về khí hậu của các chính phủ châu Á và các nhà sản xuất than. Một báo cáo năm 2018 của Ủy ban Liên Chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC) của Liên hợp quốc cảnh báo rằng việc sử dụng than để làm điện và sưởi ấm phải được cắt giảm 3/4 để đáp ứng các mục tiêu đặt ra trong Thỏa thuận Khí hậu Paris. Theo báo cáo của GCEL, chỉ có 49 trong số 1030 nhà sản xuất than được liệt kê đã công bố ngày loại bỏ than. Giám đốc Điều hành Cơ quan Năng lượng Quốc tế Fatih Birol cho biết rằng "hành động toàn cầu thực sự" là cần thiết, chứ không chỉ là lời nói, và chỉ phụ thuộc vào than một lần nữa. Ngày nay, 1/3 lượng khí thải đến từ việc sử dụng than trong sản xuất điện. Đây là vấn đề chính, trước khi thừa nhận khó khăn trong việc ngừng hoạt động các nhà máy nhiệt điện than trước khi các khoản đầu tư của họ được hoàn trả.

Để đáp ứng cam kết trở thành trung hòa carbon vào năm 2060, Trung Quốc sẽ cần phải cắt giảm hơn 80% nhu cầu về than, một mục tiêu có vẻ quá xa vời khi sản lượng ngày càng tăng. Nhà kinh tế Biswas, từ IHS Markit, dự đoán than sẽ "vẫn là trụ cột của công suất phát điện ở một số nền kinh tế lớn nhất châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia" trong một thời gian và ước tính rằng quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch hơn sẽ chỉ diễn ra trong "trung hạn." Theo Urgewald, ngay cả khi các quốc gia như Bangladesh và Philippines thực hiện kế hoạch mở rộng các nhà máy nhiệt điện than mới, các cơ sở đốt khí mới thường được kết nối với lưới điện, thay vì năng lượng tái tạo.

Việt Dũng