Tây Nguyên có hai mùa mưa và khô rõ rệt. Mùa khô từ 5 đến 6 tháng, bắt đầu vào khoảng tháng 11 năm trước đến tháng 4 hoặc tháng 5 năm sau. Mùa này có gió mạnh làm tăng sự bốc thoát hơi nước từ đất, từ cây.
Chăm sóc cây cà phê trong mùa khô ở Tây Nguyên, ngoài kỹ thuật cắt tỉa cành sau khi thu hoạch thì tập trung vào 2 vấn đề tưới nước và bón phân.
Tưới nước trong mùa khô để duy trì sự sống cho cây, điều khiển ra hoa tập trung, hoa thụ phấn, đậu quả tốt. Bón phân trong mùa khô để cây phục hồi sinh trưởng sau thời gian dài nuôi quả năm trước và cũng giúp vào sự đậu quả, nuôi quả non tốt.
Mùa khô ở Tây Nguyên kéo dài và khắc nghiệt, để vườn cà phê vối đạt năng suất cao nếu được chăm bón đúng kỹ thuật.
Khô hạn kéo dài giúp cây cà phê phân hóa mầm hoa tối đa, sau đó việc chủ động tưới nước sẽ giúp cây cây phê nở hoa đồng loạt, làm tiền đề đạt được năng suất cao.
Ở những vùng trồng cà phê mà không có mùa khô rõ rệt, hoa không phân hóa nhiều và tập trung, hoa nở lai rai nhiều lần trong năm và sẽ khó đạt năng suất cao như cà phê trồng ở vùng Tây Nguyên nước ta.
Ở Tây Nguyên, sau khi thu hoạch xong và cây cà phê đã trải qua thời kỳ khô hạn kéo dài từ 2-3 tháng, đến tháng 1 năm sau hoa đã phân hóa đầy đủ.
Các nụ hoa đã phân hóa đến các đốt ngoài cùng của cành mang quả và có màu trắng ngà, lá cà phê có biểu hiện hơi héo vào ban trưa.
Đây là lúc cây cần được tưới đủ nước để hoa nở. Tưới nước sớm không đúng thời điểm có thể ức chế sự phân hóa mầm hoa khiến hoa ra ít, không tập trung, có thể làm giảm năng suất.
Tưới muộn quá, ảnh hưởng tới sức khỏe cây, lá rụng nhiều, hoa và cành có thể bị khô sau khi nở, cũng không đạt được năng suất cao.
Những năm gần đây thời tiết ở Tây Nguyên trở nên thất thường. Trong mùa khô hạn có khi xuất hiện những cơn mưa trái mùa.
Năm nào có mưa trái mùa, khi cà phê đã phân hóa mầm hoa tương đối đầy đủ, thì bà con nông dân cần đánh giá lượng mưa có đủ cho hoa cà phê bình thường không.
Mặc dù ngưỡng mưa nở hoa của cà phê rất thấp, chỉ từ 3-10mm là hoa cà phê có thể nở, nhưng để hoa nở bình thường và đậu quả tốt phải cần một lượng mưa >30mm.
Nếu lượng mưa thấp dưới 30mm, không đủ cho hoa nở và thụ phấn bình thường thì phải tưới đuổi ngay để giúp hoa nở và đậu quả được tốt.
Lượng nước tưới cần đủ, không tưới thiếu nhưng cũng không nên tưới thừa. Tưới thừa nước cũng không làm tăng năng suất mà làm tăng chi phí giá thành, lãng phí nguồn tài nguyên nước.
Đối với cà phê vối kinh doanh áp dụng kỹ thuật tưới gốc thì lượng nước tưới lần đầu cho cà phê vối từ 450-550 lít/gốc, các lần tưới tiếp theo có thể giảm khoảng 10-15%.
Sở dĩ lượng nước tưới lần đầu cần cao hơn các lần tiếp theo vì lần đầu hoa nở rất nhiều, 60 -70% lượng hoa cà phê sẽ nở trong lần đầu tiên nếu cây đã phân hóa mầm hoa đầy đủ. Khi hoa nở tập trung, các hoạt động sinh lý của cây diễn ra mạnh mẽ và nhu cầu nước tăng cao.
Lượng nước tưới và chu kỳ tưới trong mùa khô thay đổi tùy vào điều kiện đất đai, điều kiện khí hậu của vùng trồng và tình hình canh tác của vườn cây. Chu kỳ tưới từ 20-30 ngày. Đất có thành phần cơ giới nhẹ (đất pha cát) lượng nước tưới mỗi lần ít hơn, nhưng chu kỳ tưới ngắn hơn đất có thành phần cơ giới trung bình (đất đỏ bazan).
Vườn cà phê có trồng cây che bóng, có đai rừng chắn gió hay trồng xen các cây lâu năm trong vườn với mật độ hợp lý sẽ giúp vào sự điều hòa tiểu khí hậu trong vườn do vậy lượng nước tưới mỗi lần ít hơn và chu kỳ tưới dài hơn so với những vườn trồng độc canh cà phê không cây che bóng.
Hiện tượng thời tiết cực đoan như nắng hạn kéo dài vào đầu mùa mưa ở Tây Nguyên cũng đã xảy ra trong nhưng năm gần đây. Điều này cũng gây ảnh hưởng tới năng suất cà phê.
Bởi, sau khi đậu quả trong mùa khô, quả cà phê sẽ trải qua một thời kỳ “ngủ nghỉ” (còn gọi là giai đoạn đầu đinh), quả hầu như ngừng sinh trưởng khoảng 3-4 tháng đối với cà phê vối, sau đó quả bắt đầu tăng trưởng với tốc độ rất nhanh về thể tích cũng như khối lượng khô.
Trong giai đoạn này, hai khoang vỏ thóc dùng để chứa hạt sau này sẽ phát triển kích thước tối đa và hóa gỗ. Kích thước của hai khoang này phụ thuộc vào tình trạng nước trong cây.
Ở giai đoạn này nếu cây bị thiếu hụt nước thì các khoang vỏ thóc chứa hạt này không thể phát triển, do vậy hạt cà phê nhân hình thành ở giai đoạn sau có kích thước nhỏ. Thời gian quả cà phê vối tăng trưởng nhanh thường trùng vào các tháng đầu mùa mưa ở Tây Nguyên.
Chính vì vậy mà vào các năm xuất hiện hạn dài bất thường vào đầu mùa mưa trùng với giai đoạn tăng trưởng nhanh của quả cà phê vối, thì năm đó nhân cà phê có kích thước bé nhỏ hơn và năng suất có thể bị giảm.
Do vậy, năm nào có khô hạn kéo dài bất thường đầu mùa mưa, thì biện pháp tưới bổ sung cho vườn cà phê vào giai đoạn này là biện pháp kỹ thuật mà bà con nông dân nên xem xét để có thể làm tăng năng suất cà phê.
Nguồn:Tôn Nữ Tuấn Nam/Báo Nông nghiệp Việt Nam