Từ chạy theo cảnh báo sang phòng ngừa rủi ro
Số cảnh báo của Liên minh châu Âu (EU) đối với nông sản, thực phẩm Việt Nam đã giảm gần một nửa trong năm 2025. Từ 114 cảnh báo năm 2024, EU chỉ phát đi 60 cảnh báo trong năm nay, mức giảm 48%. Với thị trường nổi tiếng khắt khe về an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật, con số này phản ánh một thay đổi đáng chú ý trong chất lượng và mức độ tuân thủ của nông sản Việt Nam.
Theo TS Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, đây không phải là kết quả ngẫu nhiên. “Việc giảm số cảnh báo của EU cho thấy doanh nghiệp và địa phương đã bắt đầu tiếp cận xuất khẩu theo hướng chủ động hơn, tuân thủ ngay từ khâu sản xuất, thay vì xử lý sự cố khi hàng đã ra thị trường”, ông Nam nói.
TS Ngô Xuân Nam: 'Doanh nghiệp và địa phương đã bắt đầu tiếp cận xuất khẩu theo hướng chủ động hơn'. Ảnh: Bảo Thắng.
EU lâu nay là thị trường xuất khẩu quan trọng của nhiều ngành hàng nông sản chủ lực như rau quả, thủy sản, cà phê, hạt điều. Đồng thời, đây cũng là thị trường thường xuyên thay đổi quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kháng sinh, phụ gia và truy xuất nguồn gốc. Chỉ cần một thay đổi nhỏ trong ngưỡng kỹ thuật, rủi ro cảnh báo có thể xuất hiện ngay.
Báo cáo tổng kết công tác năm 2025 của Văn phòng SPS Việt Nam cho thấy, trong 11 tháng đầu năm, đơn vị này đã tổng hợp 968 thông báo SPS của các nước thành viên WTO, trong đó có 578 dự thảo quy định mới và 390 văn bản đã có hiệu lực, liên quan trực tiếp đến an toàn thực phẩm và kiểm dịch động, thực vật.
Khối lượng thông tin lớn này được chuyển tới các cơ quan chuyên ngành, địa phương và doanh nghiệp để kịp thời rà soát, góp ý và điều chỉnh quy trình sản xuất. Theo ông Ngô Xuân Nam, đây là bước quan trọng để tránh tình trạng “đến cửa khẩu mới biết mình sai”.
“Trước đây, doanh nghiệp thường chỉ phản ứng khi bị cảnh báo. Giờ chúng tôi cố gắng làm sớm hơn, cảnh báo sớm hơn, để doanh nghiệp biết mình cần thay đổi ở đâu trước khi xuất khẩu”, ông Nam nói.
Song song với việc tiếp nhận thông báo từ bên ngoài, Việt Nam cũng đã minh bạch hóa 12 biện pháp SPS trong nước, gửi thông báo tới Ban Thư ký SPS/WTO và tiếp thu ý kiến góp ý của các thành viên WTO theo đúng quy trình. Cách làm này giúp giảm nguy cơ xung đột kỹ thuật, đồng thời tạo sự minh bạch trong thương mại.
EU là 'bài kiểm tra' về chất lượng
Việc giảm cảnh báo của EU được xem là một “bài kiểm tra” quan trọng đối với năng lực tuân thủ của nông sản Việt Nam. Thị trường này liên tục cập nhật các quy định về mức dư lượng tối đa (MRL), yêu cầu ghi nhãn, sản phẩm phối trộn và truy xuất nguồn gốc.
Thực hiện chỉ đạo của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà và Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam, Văn phòng SPS Việt Nam đã phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức hội nghị trực tuyến toàn quốc vào tháng 2/2025, tập trung cập nhật cấp bách các quy định SPS mới của EU và hướng dẫn doanh nghiệp, địa phương các điểm cần lưu ý.
Theo ông Ngô Xuân Nam, việc truyền thông kịp thời đóng vai trò then chốt. “Khi doanh nghiệp nắm được thay đổi về MRL hay kháng sinh ngay từ đầu vụ sản xuất, họ có thể điều chỉnh vật tư đầu vào và quy trình chăm sóc. Nếu chậm một nhịp, rủi ro cảnh báo là rất lớn”, ông nói.
Năm 2025 cũng đánh dấu bước chuyển trong cách hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu nông, lâm, thủy sản. Thay vì hướng dẫn chung, Văn phòng SPS Việt Nam đã chủ trì biên soạn 6 cuốn sổ tay hướng dẫn thực thi SPS cho từng thị trường và ngành hàng cụ thể, từ EU, Australia, thị trường Hồi giáo đến rau quả, thủy sản và sản phẩm động vật.
Bên cạnh đó, 4 hội nghị cấp vùng về cập nhật cam kết SPS trong các hiệp định EVFTA, UKVFTA, RCEP và VIFTA được tổ chức tại Hưng Yên, An Giang, Đồng Nai và Lâm Đồng. Các hội nghị này tập trung giải thích quy định mới, chia sẻ kinh nghiệm xử lý cảnh báo và cách giảm rủi ro vi phạm trong xuất khẩu.
“Doanh nghiệp không thiếu thiện chí, nhưng nếu không được hướng dẫn đúng và đủ, rất dễ mắc lỗi lặp lại. Cách tiếp cận theo ngành hàng giúp họ dễ áp dụng hơn”, ông Ngô Xuân Nam nhận định.
Báo cáo SPS cũng chỉ ra những hạn chế còn tồn tại, như năng lực phân tích, dự báo SPS chưa đồng đều, hệ thống cảnh báo sớm chưa liên thông, một bộ phận doanh nghiệp nhỏ và hợp tác xã còn chậm cập nhật quy định mới.
Dù vậy, xu hướng giảm mạnh cảnh báo của EU được xem là tín hiệu tích cực cho định hướng xuất khẩu nông sản. “Mục tiêu không chỉ là giảm số cảnh báo, mà là xây dựng năng lực tuân thủ bền vững, để nông sản Việt Nam vào được thị trường khó tính một cách ổn định”, ông Nam nói.
Năm 2026, Văn phòng SPS Việt Nam dự kiến tiếp tục hoàn thiện hệ thống cảnh báo sớm, cập nhật sổ tay SPS cho các thị trường trọng điểm và đẩy mạnh truyền thông tới doanh nghiệp, địa phương. Khi chất lượng và tuân thủ trở thành nền tảng, việc mở rộng thị trường sẽ ít rủi ro hơn và bền vững hơn.
Nguồn:Bảo Thắng/Báo Nông nghiệp và Môi trường