Muốn cai thuốc lá cần phải được chuẩn bị tư tưởng 1 cách chu đáo và phải có kế họach hẳn hoi. Một kế hoạch cai thuốc lá bao gồm các biện pháp cụ thể để có thể tự chính mình quyết tâm không hút thuốc lá và giữ vững ý chí này trong 1 thời gian dài.

Theo các nhà nghiên cứu, từ một người bình thường sẽ phải trải qua 3 giai đoạn để trở nên nghiện thuốc. Trong đó giai đoạn đầu được hình thành do những người xung quanh, hay còn được gọi là nghiện tâm lý. Điều này dễ thấy ở lứa tuổi vị thành niên, dễ dàng bị tác động bởi người khác, hút thử điếu thuốc khi được mời mọc, rủ rê. 

Ở giai đoạn tiếp theo, việc hút thuốc đã trở thành hành vi khó bỏ, thậm chí là thói quen của nhiều người trong cuộc sống. Ví dụ như việc hút thuốc lá mỗi khi có hội họp cùng bạn bè, ăn nhậu, làm việc… nhiều người hình thành hành vi châm điếu thuốc như một điều bình thường mỗi ngày, không khác gì việc uống 1 ly cà phê mỗi sáng. Từ giai đoạn hành vi này, việc hút thuốc trở nên khó bỏ, cơ thể dần dần nghiện chất nicotine trong khói thuốc. Sau một thời gian dài, những tác dụng lên hệ thần kinh như giảm căng thẳng, giảm strees, tạo hưng phấn của thuốc lá dần khiến cơ thể lệ thuộc. Khi ngừng hút sẽ khiến trí não mệt mỏi, bứt rứt, khó chịu, thôi thúc hút thuốc lá. Những biểu hiện này được biết đến là hội chứng cai thuốc lá, đối với những người không có sự quyết tâm cao sẽ không thể cai nổi thuốc, khi cơ thể luôn thôi thúc việc bổ sung nicotine vào máu.

Hiện nay, để có thể cai thuốc lá hiệu quả sẽ cần có những biện pháp cụ thể áp dụng cho từng quá trình nghiện thuốc lá. Quan trọng hàng đầu là thay đổi nhận thức và hành vi của người nghiện thuốc. Bắt buộc phải có lý do, hoàn cảnh để thôi thúc người nghiện thuốc bỏ thuốc lá. Có thể là lý do sức khoẻ của bản thân, của người thân trong gia đình.

Nếu cơ thể người hút thuốc đã quá quen thuộc với nicotine, thậm chí là lệ thuộc thì biện pháp sử dụng chế phẩm thay thế thuốc lá được khuyên dùng. Thực tế, nicotine có thể sử dụng bằng nhiều dạng khác nhau, người nghiện có thể sử dụng các loại thay thế để dần dần bỏ thuốc lá, sau đó từ từ ngừng sử dụng nicotine để cơ thể dần thích ứng.

Khi người hút thuốc cố gắng cắt giảm hoặc từ bỏ thuốc lá, việc thiếu hụt nicotine sẽ dẫn đến các triệu chứng cai thuốc có liên quan đến cả thể chất lẫn tinh thần. Về thể chất, cơ thể sẽ có phản ứng lại vì thiếu hụt nicotine. Về tinh thần, người hút thuốc phải đối mặt với việc từ bỏ một thói quen, dẫn đến những thay đổi rất lớn về hành vi. Về mặt cảm xúc, người hút cảm thấy như mất đi một người bạn thân. Để thành công trong quá trình bỏ thuốc, người hút cần phải tìm các biện pháp giải quyết triệt để được 3 yếu tố nghiện thuốc lá kể trên.

Các triệu chứng đói thuốc thông thường sẽ xuất hiện trong khoảng vài giờ sau mỗi lần hút thuốc và đạt đỉnh cao sau 2 đến 3 ngày, khi hầu hết lượng nicotine cũng như những phụ phẩm đi kèm đã thoát ra khỏi cơ thể. Bạn sẽ cảm thấy khó chịu và bức bối trong khoảng vài ngày, có khi là vài tuần. Nhưng nếu vượt qua được giai đoạn này, bạn sẽ dần dần trở nên bình tĩnh lại và cảm nhận được cơ thể đang trở nên khỏe khoắn hơn.

Việc cai nghiện thuốc lá có từng giai đoạn khác nhau, áp dụng những biện pháp khác nhau, tuy nhiên điều quan trọng vẫn là ý chí của người cai. Người thân trong gia đình cũng cần thường xuyên động viên giúp đỡ người cai thuốc để đạt được hiệu quả sớm nhất.