Những năm qua, công tác phòng chống tác hại của thuốc lá còn gặp rất nhiều khó khăn, thách thức. Một trong những nguyên nhân chủ yếu của việc tỷ lệ hút thuốc lá còn cao và giảm chậm là do giá thuốc lá của Việt Nam vẫn rất rẻ. Bên cạnh đó, trên thị trường xuất hiện ngày càng nhiều các sản phẩm mới như: thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng… đã thu hút phần đông giới trẻ tham gia.

Theo số liệu báo cáo, tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc lá năm 2023 có giảm so với năm 2015, tuy nhiên tỷ lệ giảm không đáng kể. Cụ thể năm 2015 tỷ lệ người trưởng thành từ 15 tuổi trở lên hút thuốc lá chiếm 22,5%, năm 2023, tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc lá giảm 2,5% so với năm 2015 chiếm 20,2%. Việt Nam vẫn là một trong 15 quốc gia có số người hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và là nước đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN chỉ sau Indonesia và Philippines.

Quy định về giá bán tối thiểu có ý nghĩa trong việc hạn chế sản xuất các loại thuốc lá rẻ tiền. Nguyên nhân chính của giá thuốc lá thấp vì thuế thuốc lá của Việt Nam đang rất thấp. Theo luật thuế tiêu thụ đặc biệt được sửa đổi năm 2014, giá thuốc lá ở nước ta hiện nay đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng.

Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ (bao gồm thuế tiêu thụ đặc biệt và giá trị gia tăng) chỉ chiếm 38,8% giá bán lẻ vào năm 2020, thấp hơn so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59% giá bán lẻ, bằng một nửa của hầu hết các nước ASEAN như Thái Lan là 78,6% giá bán lẻ, Singapore là 67,1% giá bán lẻ, Indonesia 62,3% giá bán lẻ.

Tổ chức Y tế Thế giới và Ngân hàng Thế giới đã khuyến cáo tỷ trọng thuế thuốc lá trên giá bán lẻ phải đạt 75% mới đảm bảo là mức thuế tối ưu để kiểm soát sử dụng sản phẩm độc hại này.

Thuế thấp nên các sản phẩm thuốc lá ở Việt Nam thuộc loại rẻ nhất so với các nước trên thế giới và khu vực, đứng thứ 157 trên tổng số 161 quốc gia. Điều này làm cho giới trẻ dễ dàng bắt đầu hút thuốc và không tạo được quyết tâm cho những người hút thuốc hiện tại bỏ thuốc.

Để đạt hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá, Việt Nam cần xây dựng lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá. Việc này giúp giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập, dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ, góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá. Việc tăng thuế đối với thuốc lá góp phần ngăn ngừa tử vong sớm do hút thuốc và giảm tình trạng bần cùng do chi phí y tế liên quan đến thuốc lá. Môi trường trong lành giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của chính người hút và những người xung quanh, đồng thời có khả năng đầu tư thêm nguồn thu thuế vào các chương trình an sinh xã hội và y tế.

Tăng cường thực thi luật phòng, chống tác hại của thuốc lá, đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm; tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá để ngăn chặn sự gia tăng sức mua, hạn chế thanh niên tiếp cận; ban hành chính sách cấm lưu hành thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá tại Việt Nam.

Các cơ quan báo chí, truyền thông tiếp tục làm tốt công tác tuyên truyền để mọi người dân nhìn nhận và hiểu rõ hơn về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe và kinh tế, bên cạnh đó góp phần chung tay tham gia giải quyết các vấn đề lớn của đất nước và phòng chống tác hại của thuốc lá.

Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy việc tăng thuế thuốc lá không những đóng góp vào việc giảm các rủi ro sức khỏe gắn với việc sử dụng thuốc lá mà còn giúp tăng thêm nguồn thu để tài trợ cho các chương trình và dự án ưu tiên thông qua ngân sách nhà nước.