Động thái trên khiến giới đầu tư nước ngoài vô cùng lo ngại về nguy cơ thất bại của chính sách cải cách của chính phủ Myanmar.
Các ngân hàng cho biết, họ buộc phải nhờ tới những công ty môi giới không có giấy phép hoạt động để tiếp cận nguồn cung USD vốn đang khan hiếm, qua đó duy trì hoạt động thương mại với quốc tế. Động thái này cho thấy tính chất mong manh của các biện pháp cải cách được triển khai từ khi chính phủ bán dân sự lên nắm quyền vào năm 2011. Trước đó, Myanmar từng bị cô lập với hệ thống tài chính quốc tế trong nhiều thập kỷ.
Theo các nguồn tin, động lực chính để chính phủ Myanmar thực hiện cải cách (trong đó bao gồm cả việc thả nổi kyat vào năm 2012) là, nhằm tránh khỏi những ảnh hưởng của lạm phát tới vị thế của chính phủ đương nhiệm trước cuộc bầu cử lịch sử ngày 8/11. Kết quả là, ngân hàng trung ương Myanmar phải áp dụng các biện pháp bảo vệ đồng kyat, dẫn tới lượng USD trên thị trường giảm mạnh.
Mặt khác, những trở ngại mới cũng bắt đầu xuất hiện vào đầu năm 2015 khi tỷ giá ngoại hối chính thức của ngân hàng trung ương Myanmar chênh lệch ngày càng lớn so với tỷ giá trên thị trường chợ đen.
Trong suốt thời kỳ cải cách, hoạt động thương mại quốc tế của Myanmar tăng trưởng nhanh chóng, với kim ngạch nhập khẩu vượt xa xuất khẩu. Thâm hụt thương mại theo đó tăng vọt lên 4,9 tỷ USD trong năm tài chính kết thúc vào ngày 31/3/2015 từ mức dưới 92 triệu USD của 2 năm trước đó, theo số liệu của chính phủ. Điều này càng khiến nguồn cung USD bị thắt chặt hơn. Thậm chí, đầu tư trực tiếp từ nước ngoài và doanh thu từ du lịch, dù tăng nhưng vẫn không để bù lại sự thiếu hụt.
USD càng ngày khan hiếm hơn vào giữa năm 2015 khi các doanh nghiệp xuất khẩu hoặc giữ lại USD với dự đoán rằng kyat sẽ suy yếu hoặc không muốn bán USD theo tỷ giá chính thức của ngân hàng trung ương.
Kết quả là, các ngân hàng phải quay sang thị trường chợ đen, với sự trợ giúp của những công ty môi giới lâu năm, có kinh nghiệm "luồn lách" để tránh những quy định trừng phạt từ quốc tế.
"Mọi người gọi đó là thị trường chợ đen nhưng đó mới chính là thị trường thực sự. Rất khó để các ngân hàng Myanmar tuân thủ các quy định", quản lý cấp cao Win Lwin tại Ngân hàng KBZ.
Không có lựa chọn nào khác
Trả lời phỏng vấn của Reuters, giám đốc và nhân viên giao dịch của 3 ngân hàng Myanmar cho biết, họ đã mua USD trên thị trường chợ đen và cung cấp cho những khách hàng đang cần ngoại tệ để thanh toán các giao dịch quốc tế. Họ cũng khẳng định, những hoạt động này diễn ra rất phổ biến.
"Chúng tôi không còn lựa chọn nào khác là phải tới chợ đen", một nhân viên giao dịch ngoại hối cho biết.
Dưới áp lực từ Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới, ngân hàng trung ương Myanmar đành gỡ bỏ chính sách bảo vệ nội tệ vào tháng 7/2015, cho phép kyat suy yếu; đồng thời phải tăng nguồn cung USD.
Theo các giám đốc và nhân viên giao dịch này, các ngân hàng mua khoảng 15 triệu USD/ngày thông qua các công ty mội giới. Giao dịch trên thị trường chợ đen lên cao nhất trong tháng 6 và tháng 7 khi USD tăng hơn 16% so với kyat trên thị trường không chính thức này.
Kể từ đầu năm 2015 đến nay, kyat đã mất hơn 20% giá trị và trở thành một trong những đồng tiền giảm giá mạnh nhất của thị trường sơ khai trong năm 2015.
Nếu không triển khai các biện pháp cải cách trên quy mô rộng hơn nhằm tạo điều kiện cho ngân hàng nước ngoài bán USD tại Myanmar, thì các ngân hàng nội địa sớm muộn cũng phải quay trở lại thị trường chợ đen để mua USD, theo nhận định của các nhân viên và quan chức ngân hàng.
"Tất cả chúng ta đều biết nguồn cung USD của ngân hàng trung ương đang dần cạn kiệt. Bất cứ khi nào họ cũng có thể thông báo rằng, bữa tiệc đã kết thúc, chúng ta đã cạn dự trữ ngoại hối", giám đốc của một ngân hàng tại Myanmar nói.
IMF ước tính, dự trữ ngoại hối của ngân hàng trung ương Myanmar (tính theo USD) sẽ chỉ đạt khoảng 5 tỷ USD vào cuối năm tài chính 2015, tương đương 2,5% kim ngạch nhập khẩu.
Giao dịch bất hợp pháp
Để thuận tiện cho việc thanh toán các giao dịch quốc tế, các ngân hàng của Myanmar hiện đang sở hữu một vài tài khoản ở Singapore.
Để chuyển USD vào những tài khoản này, ngân hàng sẽ phải trả phí cho các công ty môi giới ở Myanmar (bằng đồng kyat). Sau đó thông qua những công ty có giấy phép hoạt động ở Singapore, bên môi giới sẽ chuyển USD vào tài khoản ở nước ngoài của các ngân hàng, nguồn tin cho biết.
Trước tình hình này, Cơ quan Tiền tệ Singapore yêu cầu các cơ sở tài chính của nước này theo dõi sát sao và báo cáo về các giao dịch đáng ngờ.
Mặc dù các ngân hàng Myanmar không còn mua USD trên thị trường chợ đen, nhưng nhiều doanh nghiệp xuất - nhập khẩu hàng hóa vẫn tiếp tục thực hiện các giao dịch bất hợp pháp này, Chủ tịch U Mya Than của Ủy ban Thị trường ngoại hối Yangon cho biết. Nguyên nhân là do, chính phủ Myanmar chưa có quy định về việc giám sát giao dịch và xử lý vi phạm.
Đây thực sự làm một lời cảnh báo đối với những ngân hàng quốc tế đã và đang muốn thâm nhập vào thị trường Myanmar. "Ngân hàng trung ương nên đàn áp các hoạt động trên thị trường chợ đen. Nếu thị trường này vẫn còn tồn tại, chúng ta sẽ không thể nào xây dựng được một hệ thống tài chính bình thường", trưởng phòng tài chính của một ngân hàng nước ngoài ở Myanmar nói.
Nguyễn Dung
Theo Reuters