Để thúc đẩy XK mạnh mẽ sang thị trường giàu tiềm năng này, nông sản Việt cần chú trọng hơn tới nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu cũng như các yếu tố về sản xuất bền vững.

Theo Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển (kiêm nhiệm Đan Mạch, Na Uy, Iceland và Latvia), Bắc Âu gồm 5 nước: Thụy Điển, Đan Mạch, Na Uy, Phần Lan, Iceland. Đây là các nước nhỏ nhưng có nền kinh tế mở, hiện đại. Dân số tuy ít (khoảng 25 triệu dân) nhưng có mức thu nhập cao. Trong năm 2021, 4/5 nước Bắc Âu nằm trong “top” 10 quốc gia có mức thu nhập bình quân cao nhất thế giới.

Năm 2021, 3 nước Bắc Âu (Thụy Điển, Đan Mạch, Na Uy) NK khoảng 6,5 tỷ USD nông sản (4,8 tỷ USD rau quả; 1,2 tỷ USD trà, cà phê, gia vị; 503 triệu USD ngũ cốc). Trong đó, NK từ Việt Nam chỉ khoảng hơn 40 triệu USD, chủ yếu là hạt điều 21,7 triệu USD; cà phê 7,2 triệu USD; gạo 5,5 triệu USD; hạt tiêu 4 triệu USD; các mặt hàng khác 2 triệu USD.

Trong khu vực Bắc Âu, 3 thị trường chính của hàng Việt Nam là Thụy Điển, Đan Mạch và Na Uy. Các mặt hàng nông sản XK chính vào khu vực gồm: rau, củ, quả; trà, cà phê, gia vị và ngũ cốc.

Với riêng thị trường Thụy Điển, bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển phân tích: 4 mặt hàng nông sản gồm cà phê chưa rang, chưa khử caffeine; hạt điều đã bóc vỏ; gạo đã xát toàn bộ hoặc sơ bộ và hạt tiêu nguyên hạt có khá nhiều triển vọng thúc đẩy XK.

Cụ thể, với mặt hàng cà phê chưa rang, chưa khử caffein (HS090111), Việt Nam XK 2,5 tỷ USD năm 2021. Thụy Điển là nước tiêu thụ cà phê tính trên đầu người đứng thứ 6 thế giới, trung bình 8,2kg/người/năm. Hàng năm, Thụy Điển NK 305 triệu USD cà phê nhưng NK từ Việt Nam mới khoảng 5,3 triệu USD. “Cung có, cầu có, thuế bằng 0%. Do vậy, theo tính toán của Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC), tiềm năng XK mặt hàng này của Việt Nam vào Thụy Điển còn dư địa khoảng 160 triệu USD”, bà Thúy nói.

Tương tự, với mặt hàng hạt điều đã bóc vỏ, hiện Thụy Điển NK khoảng 27 triệu USD/năm. Tuy nhiên, tăng trưởng NK điều của Thụy Điển trong 5 năm qua là 4%/năm nên trong các năm tới thị trường này sẽ NK nhiều hơn, dự kiến khoảng 31 triệu USD/năm. Thụy Điển NK điều chủ yếu từ Việt Nam và các nước trung gian trong khu vực. ITC tính toán, Việt Nam có thể cung cấp gần như toàn bộ điều cho thị trường Thụy Điển.

Dư địa thị trường EU nói chung, Bắc Âu nói riêng cho nông sản Việt còn khá lớn, song hàng Việt cũng đối mặt không ít thách thức khi muốn tiến sâu hơn vào thị trường này.

Ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp (Bộ NN&PTNT) phân tích: “EU quy định rất khắt khe về nguồn gốc xuất xứ, vệ sinh an toàn thực phẩm. Trong khi đó, DN Việt chưa có sự xuất hiện thường xuyên, định kỳ để nắm bắt thị trường, các biến động về chính sách, hàng rào kỹ thuật. Một trong những thách thức nổi cộm là Việt Nam đang thiếu thương hiệu nông sản lớn. Nông sản XK vào thị trường EU nói riêng, Bắc Âu nói riêng chủ yếu dựa vào các thương hiệu tại những thị trường này”.

Từ góc độ DN, bà Lê Thị Hoài Thương, Phó Giám đốc Công ty TNHH Hồ tiêu Việt chia sẻ: "Thị trường Bắc Âu nói riêng và EU nói chung có những tiêu chuẩn ngày càng khắt khe. DN rất cần tư vấn về kỹ thuật, nâng cao năng suất nhà máy. Giải quyết các khó khăn cần sự vào cuộc giúp đỡ của Bộ NN&PTNT cũng như các đơn vị liên quan", bà Thương nói.

Một trong các vấn đề nan giải khác khi đẩy mạnh thúc đẩy XK nông sản vào Bắc Âu chính là khoảng cách địa lý xa xôi. Bà Lê Thị Hoài Thương thừa nhận: “DN đánh giá thị trường Bắc Âu ở xa sẽ ảnh hưởng đến chi phí vận chuyển, làm giảm sức cạnh tranh. Mặt khác ở Bắc Âu, tiêu chuẩn khắt khe đến mức không phải DN nào cũng đáp ứng được. Tuy nhiên, thị trường hồ tiêu trị giá 4 triệu USD này là điều đáng để các DN như Công ty Hồ tiêu Việt tham gia. DN rất mong cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển hỗ trợ thông tin kịp thời”.

Ngoài các yếu tố nêu trên, bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy lưu ý thêm, người dân Bắc Âu ngày càng có xu hướng tiêu dùng thực phẩm hữu cơ với các phương pháp sản xuất bền vững. Do đó, muốn chinh phục thị trường Bắc Âu, các DN cần lưu ý đến vấn đề kinh tế tuần hoàn, sản xuất bền vững, trách nhiệm xã hội, thương mại công bằng. Đối với thực phẩm, các DN nên hướng đến sản phẩm có lợi cho sức khỏe, sản phẩm an toàn, sản phẩm hữu cơ, sản phẩm mới lạ và đặc sản vùng miền, sản phẩm tiện lợi.

Bên cạnh đó, người tiêu dùng Bắc Âu rất ý thức vấn đề bảo vệ môi trường, thường quan tâm đến nhãn mác. Tại Bắc Âu, nhãn sinh thái thiên nga Bắc Âu là nhãn sinh thái chính thức của tất cả các nước Bắc Âu. Cơ quan nhãn sinh thái Bắc Âu nỗ lực trong việc giảm tác động môi trường từ sản xuất và tiêu dùng, đồng thời giúp người tiêu dùng và người mua dễ dàng lựa chọn hàng hóa và dịch vụ tốt nhất cho môi trường. Do vậy, các sản phẩm được dán nhãn sinh thái sẽ dễ dàng được tiêu thụ tại các thị trường Bắc Âu.

“Nhìn chung, đối với hàng nông sản, thực phẩm, DN Việt nên tập trung vào các sản phẩm có lợi cho sức khỏe. Bên cạnh đó, an toàn thực phẩm và chứng nhận đã trở thành khía cạnh hàng đầu trong thương mại sản phẩm rau quả. Người mua ngày nay quan tâm đến vấn đề chứng nhận như với chính sản phẩm”, bà Thúy nhấn mạnh.