Hiệp định EVFTA mang lại cơ hội lớn cho thủy sản Việt Nam như giảm thuế sâu (nhiều mặt hàng về 0%), tăng lợi thế cạnh tranh với đối thủ, mở rộng thị trường EU đầy tiềm năng (tôm, cá tra), thúc đẩy nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc; tuy nhiên, thách thức đặt ra là các tiêu chuẩn SPS, REX phức tạp, chi phí tuân thủ cao và cạnh tranh gay gắt đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư công nghệ, tự động hóa, đa dạng hóa sản phẩm và tuân thủ nghiêm ngặt quy định EU để giữ vững và phát triển thị phần.

Các mặt hàng thủy sản xuất khẩu chính của Việt Nam tới EU trong giai đoạn năm 2000 – 2025 bao gồm: tôm, cá tra, cá ngừ, nghêu, mực và bạch tuộc. Trong đó, tôm và cá tra, basa là 02 nhóm mặt hàng chiếm tỷ trọng cao trong giai đoạn này. Sau khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực (từ tháng 8/2020), xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang EU đã hồi phục trở lại và ghi nhận tốc độ tăng trưởng khả quan. Trong năm 2022, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường EU đạt hơn 1,2 tỷ USD, tăng 20% so với năm trước, chiếm 11% tỷ trọng trên tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước. Tuy nhiên, trong năm 2023, nhu cầu tiêu dùng và nhập khẩu của thị trường EU giảm sút khiến kim ngạch xuất khẩu thủy sản chỉ đạt 900 triệu USD, giảm hơn 20% so với năm và kéo tỷ trọng xuất khẩu thủy sản sang EU xuống mức 10,81%. Đến năm 2024, thị trường EU đã có dấu hiệu phục hồi, giá cả và tiêu dùng ổn định hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu thủy sản của Việt Nam với kim ngạch đạt 1 tỷ USD, tăng gần 10% so với năm 2023. Trong 10 tháng năm 2025 kim ngạch đạt 1,01 tỷ USD, tăng 11,2% so với cùng kỳ 2024, cho thấy khả năng xuất khẩu thủy sản sang EU tiếp tục tăng trưởng trong năm 2025.

Khả năng cạnh tranh của thủy sản Việt Nam tại EU

Nhu cầu nhập khẩu thủy sản của tại EU ước tính hơn 30 tỷ EUR mỗi năm, là thị trường nhập khẩu thủy sản lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Quốc, nhưng thị phần của thủy sản Việt Nam trong tổng nhập khẩu ngoài khối của EU mới chỉ chiếm khoảng hơn 3%, cho thấy dư địa xuất khẩu còn rất lớn.

Tôm được đánh giá là có triển vọng lớn tại thị trường EU. Việt Nam hiện là nhà cung cấp tôm lớn thứ ba cho châu Âu, sau Ecuador và Ấn Độ, với tỷ trọng sản phẩm giá trị gia tăng chiếm hơn 50% tổng kim ngạch tôm xuất khẩu vào khu vực này. Trong 10 tháng năm 2025, xuất khẩu nhóm hàng tôm của Việt Nam sang thị trường EU liên tục ghi nhận tăng trưởng. Xuất khẩu sang cả 3 thị trường chính trong khối EU đều ghi nhận tăng trưởng 2 con số. Đà tăng trưởng này cho thấy EU tiếp tục là điểm tựa quan trọng cho ngành tôm Việt trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu gay gắt.

Về cơ cấu sản phẩm tôm xuất khẩu sang EU, tôm chân trắng chiếm tới 80% giá trị xuất khẩu. Tỷ trọng sản phẩm tôm giá trị gia tăng chiếm hơn 50% tổng kim ngạch tôm xuất khẩu vào khu vực này. Đặc biệt, dòng sản phẩm chế biến khác (HS16) của Việt Nam tăng mạnh thời gian qua cho thấy EU đang có xu hướng mở rộng tiêu thụ các dòng tôm biển không truyền thống, đặc biệt là sản phẩm chế biến có giá trị gia tăng cao - phù hợp với yêu cầu tiện lợi và an toàn thực phẩm ngày càng khắt khe tại khu vực này.

Cá ngừ: Nhóm sản phẩm tiềm năng là cá ngừ, trong đó Việt Nam hiện đứng thứ bảy thế giới về xuất khẩu cá ngừ đóng hộp sang EU. Các sản phẩm cá ngừ, cá ngừ tươi và đông lạnh được giảm thuế về 0%, giúp các doanh nghiệp xuất khẩu có lợi thế cạnh tranh trên thị trường EU. Cá ngừ đóng hộp thuế suất sẽ giảm dần về 0% trong 7 năm.

Tuy nhiên, ngành hàng này đang chịu ảnh hưởng lớn từ việc EU duy trì “thẻ vàng” IUU. Đây là thách thức đáng kể, khiến nhiều doanh nghiệp thủy sản xuất khẩu vào EU phải đối mặt với chi phí kiểm tra và thời gian thông quan kéo dài.

Cá tra, cá basa: Là hai dòng sản phẩm chủ lực của Việt Nam khi xuất khẩu sang EU. Ngay sau khi EVFTA có hiệu lực, các dòng thuế đánh vào cá tra, basa đông lạnh đã được giảm về 0%. Điều này giúp sản phẩm cá tra, basa Việt Nam cạnh tranh mạnh mẽ hơn so với các nước đối thủ trên thị trường EU.

Trong các nhóm hàng thủy sản xuất khẩu sang EU, cá tra đang là ngành có tiềm năng tăng trưởng rất lớn khi giá trị xuất khẩu cá tra sang thị trường EU chiếm khoảng 8% tổng kim ngạch xuất khẩu cá tra của Việt Nam. Trong khi đó, cá tra được đánh giá có nhiều lợi thế cạnh tranh, khi có chuỗi sản xuất hoàn thiện nhất về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Đặc biệt, đây cũng là ngành duy nhất của Việt Nam được Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) công nhận đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và quản trị chuỗi tương đương với Mỹ, được ưa chuộng tại thị trường này.

Cá tuyết và cá hồi: Các sản phẩm được giảm thuế về 0%, điều này thúc đẩy xuất khẩu các loại cá cao cấp vào thị trường EU, vốn có nhu cầu lớn về các loại cá này.

Mực và bạch tuộc: Trước đây phải chịu mức thuế từ 6-8%, nhưng nhờ EVFTA, mức thuế này đã giảm về 0%, điều này giúp tăng cường xuất khẩu mức, bạch tuộc vào EU, thị trường có nhu cầu lớn về các loại thủy sản nảy.