Không thể có một thị trường lành mạnh nếu hàng hóa vẫn còn mập mờ về nguồn gốc. Cũng không thể xây dựng thương hiệu quốc gia nếu doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ về tính minh bạch trong thông tin sản phẩm. Đặc biệt, lòng tin của người tiêu dùng sẽ không thể tồn tại nếu truyền thông không đủ mạnh mẽ để lan tỏa những giá trị của sự trung thực và chuẩn mực.

Tại Diễn đàn “Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc-Nâng tầm hàng Việt" do Báo Công Thương tổ chức ngày 9/10 tại Hà Nội, các ý kiến đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đẩy mạnh công tác truyền thông, nâng cao ý thức của doanh nghiệp và ứng dụng khoa học công nghệ. Điều này không chỉ giúp quản lý hiệu quả và minh bạch chuỗi cung ứng sản phẩm, mà còn là “đòn bẩy” để nâng cao giá trị xuất khẩu và mở rộng thị trường.

Trong nhiều năm qua, thị trường Việt Nam luôn phải đối mặt với tình trạng hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng và hàng giả mạo xuất xứ. Những sản phẩm này xuất hiện từ chợ truyền thống, cửa hàng tiện lợi đến siêu thị và cả các sàn thương mại điện tử, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người tiêu dùng.

Theo Bộ Công Thương, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng đã kiểm tra và xử lý hơn 50.000 vụ việc, bao gồm gần 2.000 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, gần 7.000 vụ gian lận thương mại và thuế, cùng hơn 1.600 vụ hàng hóa không rõ nguồn gốc. Nhiều vụ đã bị khởi tố hình sự, tạo tác động mạnh mẽ trong việc răn đe và ngăn chặn vi phạm.

Dẫn lại scandal gây rúng động châu Âu cách đây hơn 10 năm là vụ án thịt ngựa giả làm thịt bò được bày bán ở một loạt siêu thị châu Âu làm lung lay niềm tin của người tiêu dùng về nguồn gốc hàng hóa, ông Nguyễn Văn Minh, Tổng Biên tập Báo Công Thương thông tin thêm cuối năm 2024, tại Việt Nam, hàng loạt vụ án quy mô lớn liên quan đến sữa bột giả, thực phẩm chức năng giả, thuốc giả bị Bộ Công an triệt phá đã một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về tính minh bạch trong sản xuất, kinh doanh và quản lý thị trường.

“Những sự việc đó cho thấy vai trò sống còn của việc định danh và truy xuất nguồn gốc hàng hóa trong việc xây dựng niềm tin thị trường,” ông Minh nhấn mạnh.

Đại diện Vinamilk cũng chia sẻ tại tọa đàm rằng hàng giả và hàng kém chất lượng xuất hiện trên nhiều lĩnh vực (dược phẩm, thực phẩm, tiêu dùng…) với thủ đoạn ngày càng tinh vi, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và làm mất niềm tin của người tiêu dùng cũng như uy tín thương hiệu Việt Nam.

Trong khi đó, công tác quản lý truy xuất nguồn gốc hiện nay còn manh mún và phân tán ở nhiều bộ, ngành, chưa có một nền tảng tập trung và thống nhất trên toàn quốc về định danh, xác thực và truy xuất hàng hóa.

Đại diện Vinamilk cho rằng cần có nền tảng quản lý xuyên suốt chuỗi cung ứng từ sản xuất, nhập khẩu đến lưu thông, phân phối và tiêu dùng, ứng dụng các công nghệ tiên tiến để đảm bảo tính bất biến, toàn vẹn và khả năng xác minh độc lập của dữ liệu về sản phẩm, hàng hóa.

“Nền tảng thống nhất sẽ tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng, chứng minh nguồn gốc xuất xứ ngay từ đầu, giảm chi phí và thời gian trong kiểm định, kiểm tra, đồng thời tăng khả năng tiếp cận các thị trường xuất khẩu. Hệ thống truy xuất phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế sẽ giúp Việt Nam đáp ứng tốt hơn các yêu cầu nghiêm ngặt của các thị trường như EU, Mỹ, Nhật Bản, từ đó nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế,” đại diện Vinamilk cho biết.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ, hàng hóa Việt Nam không chỉ cạnh tranh về chất lượng và giá cả, mà còn phải chứng minh được nguồn gốc rõ ràng, minh bạch và đáng tin cậy. Truy xuất nguồn gốc đã trở thành “chứng minh thư” của sản phẩm, là “lá chắn thép” bảo vệ người tiêu dùng và là “tấm hộ chiếu” để hàng Việt vươn ra thế giới.

Bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết Việt Nam hiện có 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) đã thực thi và đang chuẩn bị khởi động đàm phán thêm 2 FTA. Như vậy, cùng với hệ thống các FTA lớn, hàng hóa Việt Nam có cơ hội lớn thâm nhập vào các thị trường trên thế giới. Những ưu đãi về thuế quan từ các FTA là hậu thuẫn lớn cho hàng hóa Việt chiếm ưu thế cạnh tranh trên thị trường.

Tuy nhiên, để tận dụng tốt các FTA, điều kiện tiên quyết là các doanh nghiệp phải đáp ứng được các quy định, trong đó có vấn đề truy xuất nguồn gốc.

Thực tế cho thấy, sự khác biệt về thuế quan nhờ chứng nhận xuất xứ mang lại lợi thế rất lớn. “Gạo Việt Nam xuất khẩu sang EU, nếu không có giấy chứng nhận xuất xứ, phải chịu thuế 175 Euro/tấn; nhưng nếu có giấy chứng nhận hợp lệ, thuế suất giảm xuống 0%. Điều này giúp doanh nghiệp Việt tăng sức cạnh tranh trên thị trường,” đại diện Cục Xuất nhập khẩu cho biết.

Đặc biệt, tình trạng gian lận xuất xứ vẫn còn diễn ra dưới nhiều hình thức như sử dụng chứng từ giả để xin cấp C/O, làm giả C/O, đưa hàng hóa giả mạo xuất xứ vào lãnh thổ Việt Nam hoặc gia công đơn giản để lấy xuất xứ Việt Nam. “Những hành vi này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn ảnh hưởng đến uy tín hàng hóa Việt trên thị trường quốc tế,” đại diện Cục Xuất nhập khẩu cảnh báo.

Từ thực tiễn đó, bà Trần Thanh Bình khuyến nghị doanh nghiệp cần tuân thủ nghiêm quy định về xuất xứ. Bởi lẽ, nếu chỉ vì lợi ích trước mắt mà làm giả hồ sơ, rủi ro sẽ rất lớn vì cơ quan quản lý nước nhập khẩu có quyền kiểm tra và truy thu thuế trong nhiều năm. Ngược lại, nếu minh bạch và đúng quy định, doanh nghiệp sẽ được hưởng ưu đãi thuế quan lâu dài, yên tâm sản xuất, kinh doanh và phát triển bền vững.

Có thể thấy, xuất xứ hàng hóa chính là “tấm hộ chiếu” để sản phẩm Việt Nam bước vào các thị trường xuất khẩu và tận dụng ưu đãi thuế quan. Giống như công dân có hộ chiếu và visa khi đi nước ngoài, hàng hóa muốn được hưởng ưu đãi cũng phải có giấy chứng nhận xuất xứ hợp lệ.

Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhấn mạnh rằng định danh giúp nhận diện sản phẩm chính xác từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ, còn truy xuất nguồn gốc cung cấp thông tin đầy đủ và xác thực về hành trình của sản phẩm. Khi hai yếu tố này kết hợp, sẽ hình thành một “hệ sinh thái quản lý minh bạch,” nơi mọi giao dịch đều có thể được kiểm chứng và xác thực.

Ông Linh cho biết: “Truy xuất nguồn gốc hàng hóa là công cụ quan trọng để phòng ngừa và phát hiện sớm các hành vi gian lận thương mại, giả mạo xuất xứ, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đồng thời, đây cũng là nền tảng để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng cùng tham gia giám sát thị trường, hình thành thói quen tiêu dùng có trách nhiệm.”

Trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, việc kiểm soát nguồn gốc sản phẩm lưu thông trên các sàn trực tuyến càng trở nên cấp thiết. Thực tế cho thấy, các vụ việc liên quan đến bán hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc trên môi trường số đang có xu hướng gia tăng, ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của doanh nghiệp chân chính và quyền lợi người tiêu dùng.

Cục trưởng Trần Hữu Linh cho biết Bộ Công Thương đang tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động định danh và truy xuất nguồn gốc hàng hóa, trong đó có việc xây dựng Nghị định về tiêu chí xuất xứ hàng hóa lưu thông trong nước. Văn bản này, khi được ban hành, sẽ là căn cứ quan trọng để cơ quan chức năng phân biệt hàng thật-hàng giả, hàng Việt Nam-hàng nhập khẩu, đồng thời hỗ trợ công tác chống gian lận thương mại, bảo vệ người tiêu dùng.

Song song đó, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đang phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai các giải pháp công nghệ tiên tiến như blockchain, IoT, mã QR, mã số mã vạch GS1... để đảm bảo khả năng truy xuất chính xác và toàn trình.

“Chúng tôi hướng tới việc xây dựng một cơ sở dữ liệu tập trung, cho phép các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng cùng truy cập, tra cứu và giám sát thông tin về sản phẩm. Khi dữ liệu minh bạch, niềm tin thị trường sẽ được củng cố và người tiêu dùng sẽ trở thành ‘người giám sát thông minh’ cho chính thị trường,” ông Linh chia sẻ./.